Venedik Bienali 56. Uluslararası Sanat Sergisi Türkiye Pavyonu’nda, günümüzün önemli kavramsal sanatçılarından Sarkis’in (d.1938, Çaylak Sokak, İstanbul) Respiro başlıklı yerleştirmesi yer alıyor. Defne Ayas (Witte de With Güncel Sanat Merkezi Direktörü) küratörlüğünde gerçekleştirilen Türkiye Pavyonu, 9 Mayıs–22 Kasım 2015 tarihleri arasında Venedik Bienali’nde izlenebilecek. İstanbul Kültür Sanat Vakfı (İKSV) koordinasyonunda gerçekleştirilen Türkiye Pavyonu sergisi, bienalin ana mekânlarından Arsenale’deki Sale d’Armi binasında yer alıyor. 

“Respiro ile zamanların başlangıcına, ilk gökkuşağına, diğer bir deyişle ışığın ilk kırılma anına gideceğiz. Tarih içindeki belirli anlara sabitlenmek yerine bugünün ve uzak geçmişin güncelliğine aynı anda sahip çıkacağız. Durağanlığa karşı dönüşmeye, dönüştürmeye, nefes almaya, hissettirmeye devam edeceğiz.” —Sarkis, 2015

Sarkis'in bugüne kadar ürettiği tüm işler arasında Respiro kişisel açıdan en zorlayıcı olanı. Respiro, Sarkis’in Kriegsschatz (savaş ganimetleri) kavramıyla içten ve derin meşguliyetini ortaya koymanın yanı sıra sanat tarihi külliyatlarından Paolo Uccello’nun Louvre’da sergilenen San Romano Savaşı, Matthias Grünewald’ın Colmar’daki Unterlinden Müzesi’nde sergilenen Isenheim Sunağı, Giorgione’nin Venedik’teki Akademi Galerisi’nde sergilenen Fırtına tablosu gibi eserlere de atıfta bulunuyor. Sergide, Sarkis’in Roma’daki San Luigi dei Francesi Kilisesi’nde yer alan Caravaggio resimleriyle çevrelenmiş mekâna gönderme yapan, bire bir ebatlarında kesilmiş kırmızı camdan bir sunak da yer alıyor. 

Ortaçağa özgü tekniklerle yapılmış ve ortak bellek görüntülerinden oluşan 36 parça vitray pano, Sarkis’in deyimiyle “elmas küpeler gibi” mekânın tavanından sarkarak enstalasyonu bütünlüyor. Sarkis, bu vitraylarla imgeyi çerçeveliyor, imgenin hatlarını belirliyor, yakalayıp hapsediyor. Aydınlatılmış cam panoların resimlerle oluşturduğu bu orkestrasyon, acı, savaş, eros ve otobiyografik anlatılar resmederken ustalıklı bir insanlık eleştirisi sunuyor. Birçok farklı imgeden oluşan vitray panolar arasında ateş avuçlayan el, Ayasofya’nın yüksek duvarlarından aşağı bakan mozaik melek tasviri, nar tezgahının önünde gülümseyen Hrant Dink, hazırlıksız yakalanan uykulu bir Sergei Parajanov, Mimar Sinan’ın Mihrimah Sultan’ı kucaklayışı ve Sarkis’in anne ile babasının mezarları da yer alıyor.

Aynalar, vitray panolar ve sanatçının diğer ikonik eserlerinden oluşan Respiro, sanatçının ürettiği gökkuşağının yedi renginin çiziminden esinlenen Jacopo Baboni-Schilingi’ye ait bir besteyle tamamlanıyor. İlk nefesini 3 Nisan’da alan ve 23 Nisan’da hayat bulan Respiro, 7 gün 24 saat kesintisiz olarak çalacak bu beste ve gökkuşağının sönmeyecek ışıklarıyla bienalin sonuna kadar nefes almaya devam edecek.

“Sarkis, sanat ile evrene dair duruşunu ustaca bir araya getirebilen ender sanatçılardan. Günümüzdeki derin belirsizlikler karşısında, Sarkis'in bu başyapıtı, insanlık tarihini yeniden değerlendirmek için taptaze bir önerme. Respiro ile sanatın potansiyeli yeniden ivme alacak, sergi bizlere yeniden bir alan açacak. Mimari kurgu, vitraylarda şifrelenmiş sinyaller, saklanmış çerçeveler sayesinde belki biraz canımız acıyacak fakat ışıkla da buluşup iyileşme şansımız olacak. Sarkis'in zengin birikimi, sanatının dönüştürücü gücü, zamansızlığı ve zamanındalığı bize umut veren…” —Defne Ayas, 2015

Respiro sergisine, Sarkis’in yerleştirmesine dair denemeler ve imge okumalarının da yer aldığı bir kitap, sergini aktörlerinden bir olarak eşlik ediyor. Kitapta Defne Ayas, David Kazanjian ve Wendy Meryem Kural Shaw’un yazılarının yanı sıra Ruben Arevshatyan, Tûba Çandar, Rakel Dink, Özge Ersoy, Uwe Fleckner, Karin Karakaşlı, Aaron Schuster ve Jalal Toufic’in imge okumaları yer alıyor. Editörlüğünü Defne Ayas’ın yaptığı, tasarımını ise APFEL’in (A Practice For Everyday Life, Londra) üstlendiği yayın Respiro’da görülebilir, la Biennale’nin kitapçısından temin edilebilir ve İKSV’den istenebilir. Respiro kitabı, bu sergi ve kitap çalışmaları sırasında doğan Elâ Tara, Ceyla ve Oscar’a adanmıştır.

Yayının PDF’ine ulaşmak için lütfen buraya tıklayın.

Sarkis’in ‘haberci’ niteliğindeki ilk sinyali Altın İkona, Hrant Dink Vakfı’nın Mart ayında açılan yeni binasının sergi alanında yer alıyor. Üzerinde bir el izi olan altın bir dörtgenden oluşan Altın İkona, Sarkis’in Respiro için yaptığı yeni vitrayla aynı ölçekte üretildi. Altın İkona, Respiro’da olduğu gibi, Jacopo Baboni-Schilingi’nin bestesiyle tamamlanıyor. Altın İkona ile birlikte sanatçı Ali Kazma'nın yeni video işi Atölye Sarkis (2015) de 7 Mayıs’ta Türkiye’de ilk defa Hrant Dink Vakfı’nda gösterildi. 2013 yılında Venedik Bienali Türkiye Pavyonu’nda yer alan Rezistans serisine ait olan bu videoda Ali Kazma kamerasını Sarkis’in elli yılı aşkın süredir sanatsal üretimini sürdürdüğü atölyesine çevirdi.

Sarkis’in Türkiye Pavyonu’ndaki Respiro sergisine ‘sinyal’ gönderecek 6 farklı yerleştirmesi, 7 Mayıs tarihinden itibaren eş zamanlı olarak Boijmans Van Beuningen Müzesi, Rotterdam, Hollanda; Château d’Angers, Angers, Fransa; Château des ducs de Wurtemberg Müzesi, Montbéliard, Fransa; Domaine de Chaumont-sur-Loire, Chaumont-sur-Loire, Fransa ile Mamco, Modern ve Çağdaş Sanat Müzesi, Cenevre, İsviçre’de yer alıyor. Böylelikle, Türkiye Pavyonu’nda yer alan eserlerle bu yerleştirmeler arasında devam eden bir diyalog da yaratılacak.

Sarkis (d. 1938) eğitimini İstanbul Mimar Sinan Üniversitesi Güzel Sanatlar Akademisi’nde tamamladı, ilk sergisini ise 1960 yılında İstanbul Sanat Galerisi’nde açtı. Kariyeri boyunca farklı mecralarla çalışan Sarkis, 1960’ların sonundan beri yerleştirme sanatının bir ikonu haline geldi. Sanatçının eserleri,  aralarında Centre Georges Pompidou, Paris; Guggenheim Müzesi, New York; Musée d’Art Moderne de la Ville de Paris, Paris; Kunst-und- Austellungshalle, Bonn; Louvre Müzesi, Paris; Bode Müzesi, Berlin; ve Kunsthalle Düsseldorf’un bulunduğu birçok kurumda sergilendi. When Attitudes Become Form, Kunsthalle Bern, 1969; documenta VI, documenta VII, Kassel, 1977, 1982; ile Sidney, Şangay, Sao Paulo, Moskova ve İstanbul Bienalleri Sarkis’in katıldığı önemli sergiler arasında yer almaktadır. Sarkis’in son dönem kişisel sergileri arasında,  Galeri Manâ, İstanbul, 2013; ARTER, İstanbul, 2013; Boijmans van Beuningen Müzesi, Roterdam, 2012; Galerie Nathalie Obadia, Paris, 2011 ve 2014; Mamco, Cenevre Çağdaş Sanat Müzesi, Cenevre,  2011; Centre Pompidou Çağdaş Sanat Merkezi, Paris, 2010; ve İstanbul Modern,  2009 sayılabilir.  Sarkis 1964'ten beri Paris'te yaşıyor.  Sanatçı Galerie Nathalie Obadia tarafından temsil edilmektedir.

Defne Ayas (d. 1976) 2012 yılından bu yana Witte de With Güncel Sanat Merkezi'nin direktörlüğünü sürdürüyor. 2005’ten bu yana New York'taki Performa bienalinin küratörlüğünü de yürüten Ayas, Arthub Asia Kültür Vakfı’nın kurucu eş direktörü ve aynı zamanda Osmanlı İmparatorluğu mirası üzerine sanatçı ve araştırmacıları bir araya getirmiş bir platform olan Blind Dates Projesi'nin eş kurucusu. Elâ Tara’nın annesi olan Ayas,  2012’de gerçekleşen 11. Baltık Uluslararası Sanat Trienali’nin eş-küratörlüğünü yaptı ve 6. Moskova Bienali’nin eş küratörleri arasında yer alıyor.